In onze laatste aflevering
zijn we blijven steken op de visbrug, deze keer gaan we via de
kapellestraat terug naar de IJssel. De Kapellestraat is
waarschijnlijk de oude IJsseldijk, voor de dam aanleg in 1285 bij het
klaphek heeft de rivier bij veel water aanvoer perioden gekend
met hoge waterstanden. In ieder geval is het vervolg van de
Kapellestraat, de Waardsedijk de Winterdijk van de IJssel. Kapellestraat
nummer 1 is het Sint Antonius Patronaat. Dit verklaard gelijk de naam
van de straat, de Kapellestraat was voor de reformatie was hier het
Ursulaklooster al te vinden. Met de komst van de Franse overheerser in
1795 kregen de Rooms-katholieken weer de kans in alle openheid het oude
geloof weer te belijden. In 1803 verrees er alweer een kerk aan
het Heilig Leven. Aan de zijkant van het Stadhuis is het Patronaat in
1916 opgetrokken. Het gebouw was in gebruik voor toneel- en verenigingsavonden,
en was ook de bioscoop van Oudewater. Nu is het genaamd de Partycentrum
de Klepper.
Lopen we verder dan komen we een mooie zeventiende-eeuwse
gevel tegen, al eerder geschreven deze gevels uit die tijd zijn talrijk
in Oudewater en in goede staat. Helaas zijn er wel mooie gevels
verdwenen uit het oude stadje. Het pand heeft rond het einde van de
negentiende eeuw een winkelpui van hout gekregen. In de jaren dat ik in
Oudewater woonde was het een kaperszaak.
©Foto HvD 2008 Kapellestraat
nummer 5.
Lopen we verder, en dan is gelijk de imposante
Kerk H. Franciscus van Assisi te zien.
Een kaart uit de jaren 60 van de vorige eeuw, met de Sint Franciscus Kerk.
Daarnaast de pastorie die grenst aan het Heilig
Leven, in 1881 ontworpen door de Rotterdamse architect Everhardus
Johannes Margry (1841-1890) .
©Foto HvD 2008 Pastorie aan
de Kapellestraat.
Ook de kerk is ontworpen
door deze architect. Een gedeelte van de tuin van de pastorie was tot
1829 de begraafplaats voor de Katholieken. Waarschijnlijk heeft
hier rond 1629 al een kapel bevonden, er is sprake van dat een pater behorend
tot de jezuïeten in hier een kapel voorging. Ook bezat deze kapel een
Maria beeldje met bijzondere krachten. Heden ten dage bezit de kerk
in Haastrecht nog zo'n beeldje. Van het specifieke beeldje
dat vanaf 1651 in Oudewater is vereerd, is geen afbeelding bewaard
gebleven. Evenmin is de bewaarplaats na 1663 bekend. Met een aan
zekerheid grenzende waarschijnlijkheid kan aangenomen worden dat de jezuïeten
van de statie te Oudewater evenals de paters te Haastrecht met een
duplicaat van het prototypische beeldje van O.L. Vrouw van Foy werden
bedacht door hun medebroeders te Douai. Het beeld van O.L. Vrouw van Foy
is waarschijnlijk onder verantwoordelijkheid van P. Andreas Judocus in
1651 vanuit Foy naar Oudewater gehaald. De verering te Oudewater zal in
verschijningsvorm nauwelijks verschillend zijn geweest van de devotie
tot O.L. Vrouw van Foy, zoals deze te Haastrecht tot uiting kwam. Ook
hier werd de verering van O.L. Vrouw van Foy door de jezuïeten
gepropageerd in hun drang om niet alleen het katholieke geloof maar ook
hun eigen positie ten opzichte van de wereldheren in de Hollandse
Zending te consolideren. De wonderen die plaatsvonden betreffen veelal
genezingen van individuen. Zo wordt in 1655 te Oudewater een jonge vrouw
uit Montfoort van haar bochel verlost nadat ze zich onder bescherming
heeft gesteld van O.L. Vrouw van Foy. In 1657 blijkt een jongetje uit
Honcop van zijn gezwollen voet te zijn bevrijd door het inroepen van de
hulp van O.L. Vrouw van Foy. Het meest opzienbarende wonder is echter
wel de genezing van het dochtertje van Nicolaas Pellen en Maria Antonisz
uit Culemborg in 1663. Het meisje had een pijnlijke fistel aan haar
rechterarm en voor haar leven werd gevreesd. Tegen alle hoop in geneest
zij op voorspraak van Maria en als dank begunstigen de ouders de
Mariakapel van Oudewater met een zilveren ex voto in de vorm van een
arm. Echter na 1663 word er niets meer vernomen rond dit beeldje, dit in
tegenstelling tot het beeldje in Haastrecht.
In 1860 verhief de bisschop van Haarlem de statie
Oudewater tot parochie, men ging plannen maken om een grote kerk en
bijbehorende pastorie te bouwen. Hiervoor kocht men De Doelen aan. De
Doelen oorspronkelijk het gebouw van de Oudewaterse schutterij, werd
gesloopt en op 6 september 1882 kon de nieuwe kerk gewijd aan St.
Franciscus worden ingewijd. Het heeft tot 1917 geduurd voor het
interieur van de kerk gereed was. Schenker van de meeste delen van het
interieur, maar ook de klokken en het orgel was de familie Putman.
©Foto HvD De Toren van de
Sint Franciscuskerk in 2008.
In januari 1943 zijn door de Duitse
bezetter de klokken uit de toren van de Sint Franciscuskerk
verwijderd om naar Duitsland vervoerd te worden.
Foto van de Doelen, een foto van
E.C. Rahms uit 1880 vlak voor het slopen van het gebouw. Zichtbaar is
een aanplakbiljet voor de verkoping van het gebouw. De gevelsteen van St.
Joris en de Draak is thans te zien in het Waaggebouw.
Het nieuwe Hotel de Doelen, tevens
het onderkomen van stalhouderij D. Boer. D. Boer onderhield een dienst
met een koets naar het treinstation Oudewater bij Papekop. Later meer
hierover. Foto van E.C. Rahms uit 1887.
Het interieur van de kerk op een
kaart uit rond 1960.
De kerk is gebouwd naar het voorbeeld van de
vroege Franse gotiek, de architect Margry
een leerling van Cuypers
heeft nog een aantal kerken op zijn naam staan. Uit zijn werkplaats
kwamen ook complete interieur delen. De toren heeft een hoogte van 60
meter, en is hiermee hoger dan de Stadstoren aan de IJsselkade. De
kerk bezit een aantal gebrandschilderde ramen, ondermeer met
voorstellingen van Franciscus predikend voor de vogels. De Goede Herder,
en voorstellingen van de apostelen.
De Sint Franciscus
Kerk, de draaischijf van de paardentram is zichtbaar op de voorgrond.
Het ziekenhuis is nog niet gebouwd.
Een kaart van het ziekenhuis van
rond 1960.
©Foto HvD 2008 Het ziekenhuis in
2008.
Naast de kerk is rond 1926 een ziekenhuis gebouwd,
in augustus 1926 werd op initiatief van kapelaan Octavianus Gilissen de
eerste steen gelegd voor een rooms-katholiek ziekenhuis, een gebouw waar
ook kamers zouden verhuurd aan rijke bejaarden. Het gebouw kreeg de naam
St.Jacob Gesticht. De architect was Bartels uit Heerlen. Later kreeg het
ziekenhuis uitbreiding aan de achterkant, deze delen zijn nu nog in
gebruik als medisch centrum. Het oude gebouw heeft nu een
woonbestemming.
Een foto van E.C. Rahms van de
Kapellestraat, de Ursulakapel op de voorgrond.
©Foto HvD 2008 De Ursulakapel in
2008. De paardentram is vervangen door auto's!
De Ursulakapel met op de voorgrond
de tramrails van de paardentram Oudewater-Papenkop.
We kijken nu even naar de andere kant van de
straat, hier zien we een kapel, de Sint Ursulakapel. Met de Stadstoren
heeft dit gebouwtje gemeen dat het gespaard tijdens de
Ouderwaterse Moord door de Spaanse troepen op 7 augustus 1575.
Het was waarschijnlijk ook een van de weinige stenen gebouwen in de stad.
De kapel heeft deel uitgemaakt van het Ursulaklooster. Na de Reformatie
kwam de kapel in het bezit van het stadsbestuur, in 1578 vergaderde de
schout en de schepenen in de kapel. Het stadhuis lag toen nog in puin na
de brand in 1575. Later heeft de kapel deel uitgemaakt van een school
die tegen de kapel was aangebouwd.
Het Weeshuis, reeds in de
negentiende eeuw afgebroken.
We vervolgen onze weg, en komen op een gedeelte
van het IJsselstadje dat geheel veranderd is. Hier heeft het weeshuis
gestaan, de weeshuis stichting is een van de laatste echte regenten
instellingen geweest in Oudewater. Nog lang heeft deze stichting steun
gegeven aan tal van goede doelen in het stadje. Bij het einde van de
Kapellestraat stond de Waardpoort, rond 1860 afgebroken.
©Foto HvD De oude openbare school
in 1968.
Een foto van de gracht tijdens de
feestweek 750 jaar stad in 1965.
In dit gebied
werden de Gasfabriek gebouwd, de watertoren en later de
melkfabriek.
Een foto van de heer E.C. Rahms
tijdens de bouw van de Gasfabriek in 1867.
De bouw van de watertoren rond
1911.
Ook Oudewater kreeg "nieuwe" dingen,
vrij vroeg al kwam er stadsgas, hiervoor werd een Gasfabriek opgericht
met bijbehorende gashouder. Er kwam een waterleiding met een in 1911
door R. Kuipers ontworpen watertoren.
De watertoren van Oudewater bezat een
hoogte van ongeveer 32 meter.
©Foto HvD Een foto die ik in 1966
gemaakt heb net voor de afbraak van de watertoren.
Een kaart uit de vroege jaren 60,
gezicht op de watertoren.
Een kaart "Oudewater in Vogelvlucht",
de foto is gemaakt vanaf de watertoren.
©Foto HvD Een
foto van de afbraak van de watertoren in 1966. Op deze foto is ook de
gashouder zichtbaar.
Nu we toch op de visbrug
aangeland zijn tijdens onze wandeling door het kleine IJsselstadje eerst
iets over het stadhuis en natuurlijk het ooievaarsnest wat sinds tijden
op de schoorsteen van het stadhuis een plaats heeft.
Korte Havenstraat ©fotoHvD 2007
Er heeft voor de Oudewaters moord op 7 augustus
1575 door de Spanjaarden een stadhuis op de zelfde plaats gestaan aan de
Visbrug. Er is weinig bekent hoe dit stadhuis eruit heeft gezien. In
1588 is men een nieuw raadhuis gaan bouwen op de plek van het verwoeste
oude raadhuis. De fundamenten en de gewelven zijn nog de restanten van
het oude raadhuis, ook de resten van de zijmuren en de achtergevel
maakte deel uit van het oude stadhuis. Het gebouw is opgetrokken uit
baksteen met zandstenen banden, en is een voorbeeld van de Hollandse
renaissance stijl. Er bevinden zich drie wapens in de voorgevel, Delft,
Oudewater en Alkmaar. Waarom deze wapens? Er was sprake van een verbond
tussen deze Hollandse steden, in een brief van 1588 reeds een oud
verbond genoemd. Veel hierover is er niet bekend. Op het dak van het
stadhuis bevind zich een torentje met daarin een fraaie klok gegoten
door de meester klokkengieter Pieter
Hemony in 1669. Het interieur van het stadhuis is fraai, met een
grote hal die vroeger in gebruik was voor rechtszittingen.
De Raadzaal op een kaart.
Een foto rond 1920 van de Raadzaal.
De mooie
raadzaal met fraaie betimmeringen en natuurlijk het kunstwerk van de
kunstschilder Dirk Stoop waarop het verloop van de gebeurtenissen in
augustus 1575 te zien zijn. Stoop kreeg in 1650 opdracht van het
stadsbestuur het Spaanse beleg en de moord in beeld te brengen. Het
opmerkelijke van dit schilderij is dan ook dat tegelijkertijd de
belegering, bestorming, uitmoording en verwoesting van het stadje zijn
uitgebeeld. Ook elk huis en de straten en bruggen zijn nauwkeurig vastgelegd
op het schilderij van 2 bij 5 meter.
Gelukkig heeft het doek de brand van het stadhuis
in de nacht van 21 op 22 augustus 1968 zonder grote schade overleeft.
Wel zijn er veel archief stukken verloren gegaan bij deze brand.
Bovendien was de schade aan het gebouw zeer groot, door het toeval van
het terug vinden van het bestek uit
1588 een herbouw naar het oorspronkelijk ontwerp mogelijk.
©foto archief HvD De uitgebrande
stadhuiszolder 1968.
©foto archief HvD Het stadhuis
is uitgebrand 22 augustus 1968.
Natuurlijk is het stadhuis in Oudewater bekend om
het ooievaarsnest op de schoorsteen van het stadhuis, op het schilderij
van Dirk Stoop is al een ooievaarsnest zichtbaar. Hoewel dit mogelijk
wel een aanvulling van een schilder uit latere jaren is? Toch is dit een
van de meest bekende ooievaars nesten in Nederland. Bij de brand in
augustus 1968 heeft de ooievaar die het nest nog bewoonde het nest
verlaten, de volgende dag is de vogel nog terug geweest maar heeft
slechts een verbrand nest terug gevonden.
Toch i
n 1969 zijn de vogels teruggekomen op het
nieuwe nest dat toen voor nood op het Thalia gebouw (nu de Klepper)
geplaatst was. In 1972 is het nest teruggeplaatst op het toen
gerestaureerde stadhuis.
De kapper Kees Vermeij heeft vanuit zijn kapsalon
de verrichtingen van de vogels jaren lang gadegeslagen, en hiervan nauwkeurig
aantekeningen gemaakt tot zijn overlijden in 1986. Jaren achtereen was
het Oudewaterse nest bijzonder vruchtbaar, in 1980 ging het mis.
Op 5 juni had het echtpaar 3 jongen. Op 8 juni ging er een jong dood en
op 15 juli werd het mannetje met nog een jong dood gevonden. Het
mannetje was gestikt in een mol en het jong in een haarbal. Er kwamen
wel ooievaars langs vliegen en het nest verkennen maar het kwam niet tot
gezinsvorming. In 2001 heeft de gemeente het oude nest laten vervangen
door een nieuw, dit had succes aangezien dat jaar gelijk een nieuw jong
geboren is. Ook in 2004 komt het tot een ooievaars telg. Ook dit jaar
2007 zijn er al vroeg ooievaars te zien op het nest.
©foto HvD 2007
©foto HvD 2007
©foto HvD 2007
Foto van het stadhuis voor de brand
van 1968, zichtbaar is het ooievaars nest.
Fraaie kaart van het
"grachtje" vanaf de Visbrug
©fotoHvD 2007 De Visbrug in
2007
De functie van de Visbrug was natuurlijk het
verkopen van vis, die werd aangevoerd via de IJssel en was voor een
groot deel afkomstig uit de polders en ook de rivieren. Natuurlijk was
er ook zeevis te koop. Eind negentiende eeuw zijn de visbanken
verdwenen, en liep de consumptie van vis ook terug. In mijn jeugd in de
jaren 50/60 van de vorige eeuw was er alleen verse vis op de
weekmarkt op woensdag in Oudewater verkrijgbaar. Wonderlijk dat in
een land zo dicht bij zee dat er zo weinig vis gegeten wordt!
Het stadhuis op een foto uit de kleuren kaarten
serie van de vroege jaren 70 van de vorige eeuw.
©fotoHvD 2007
De hoek van de Visbrug en Korte Haven met daarop
het gebouw waar altijd Hotel de Roos gevestigd was, thans is het geen
hotel meer maar wel een leuk restaurant. Door een wonder is het hotel in
1968 bij de stadhuis brand met slechts lichte schade er vanaf
gekomen. Het hotel bezat een mooi interieur met mooie schilderrijen van
Oudewater. De eigenaar is voor het merendeel aan deze stukken gekomen
doordat de schilders die in het hotel verbleven niet hun rekening konden
voldoen! Helaas zijn deze schilderstukken niet meer in het gebouw te
zien.
Foto van het stadhuis op 1 augustus 1871 gemaakt
door E.C.Rahms
Nog een foto van de heer E.C.Rahms, Hotel de Roos
is nog "Koffyhuis" en is nog geëxploiteerd door de firma
Kinderen N. Konings.
©foto HvD 2007
Zelfde plekje in 2007, goed zichtbaar is de toren
van de in 1881 gebouwde RK
kerk St. Franciscus van Assisië. Op de foto van de heer E.C.Rahms
was deze toren nog niet gebouwd.
©foto HvD 2007
Nogmaals een gezicht op de RK kerk vanaf de
Visbrug, later meer over dit gebouw.
Korte Havenstraat met het stadhuis een foto van de
heer Rahms uit 1869. Natuurlijk liep in die tijd iedereen uit om op de
foto te komen!
©fotoHvD 2007 Boven
het tamelijk voor Oudewater vreemde gebouw aan de Visbrug
in 2007, op een foto uit rond 1870 van de heer Rahms met een bord
sigarenfabriek. Waarschijnlijk ziet er er daarom ook uit als een kleine
fabriek! Thans een reisbureau, in mijn jeugd de speelgoedwinkel van de dames
van Veen.
Boven de hoek Vismark Korte Havenstraat rond 1870,
en hieronder rond 1910. Er is een fiets te zien op straat! Verder is de
gevel van Korte Havenstraat 1 in 1910 helaas afgeknot. Ook zichtbaar
zijn de tramsporen van de paardentram naar het treinstation Oudewater in
Papenkop.
Voordat de heer E.C.Rahms
het fotograferen bedreef probeerde hij de fraaie stadsgezichten vast te
liggen met pen en papier. Hieronder een werk van hem met daarop het
vishalletje met de visbanken. De fraaie trapgevel is ook inmiddels
verdwenen.
Een kaart uit rond 1960 van het bekende
"grachtje"
©foto HvD 2007 Het
grachtje in de zomer van 2007
Een foto van de heer E.C. Rahms
tijdens de bouw van de Gasfabriek in 1867.
